مفهوم‌شناسی حکومت
حکومت، در اصطلاح سیاسی، بیانگر قوه حاکمه یک جامعه می‌باشد. هرچند در مواردی حکومت با دولت مترادف به کار رفته است، حکومت از دولت متمایز می‌باشد. حکومت، صرفاً بیانگر ساختار قدرت در جامعه و ویژگی‌های هیأت حاکمه است؛ از این جهت، حکومت، بیانگر ادعای حق حکمرانی در جامعه می‌باشد. چنین ادعایی، به صورت‌های مختلفی مطرح می‌شود. گاه چنین ادعایی، صرفاً ناشی از سنت‌های یک جامعه است؛ گاه بر اساس داعیه‌های دینی و الهی صورت می‌پذیرد. چنین حکومت‌هایی، حکومت دینی خوانده می‌شود. برخی حکومت‌ها، صرفاً براساس قرارداد اجتماعی یا قانون وضع شده شکل گرفته‌اند. چنین حکومت‌هایی دموکراتیک یا مردمی خوانده می‌شوند؛ گاه حکومت‌ها صرفاً براساس ادعای حق موروثی شکل می‌گیرند، گاهی نیز حکومت‌ها مبتنی بر زور و دیکتاتوری هستند. در هر کدام از این حکومت‌ها، نوعی ادعای حق حکمرانی بر مردم وجود دارد؛ اما آن‌ها هر کدام به شیوه‌ها و مبانی مختلف چنین ادعایی را مطرح می‌کنند.
الهی بودن حکومت مهدوی
در باب حکومت جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف باید گفت مبنای چنین حکومتی براساس حق الهی است؛ از این رو حکومت مهدوی، حکومتی الهی است. در روایات اسلامی بر این امر تصریح شده است. امامت از منظر شیعی، منصبی الهی است که توسط خداوند تعیین شده و پیامبر گرامی اسلام، مامور ابلاغ آن می‌باشد: (یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّک). [1]
عدم ابلاغ آن نیز به معنای عدم انجام وظیفه رسالت خواهد بود. در قرآن کریم نیز بر این امر تصریح شده است: (وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ (5))[2]
طبق این آیه، این اراده قطعی و تخلف ناپذیر الهی است که حکومت آخر زمان از آن امامان حق باشد. در روایات اسلامی نیز بر الهی بودن منصب حکومت مهدوی عجل الله تعالی فرجه الشریف تصریح شده است.
در مهم‌ترین روایتی که از پیامبر گرامی اسلام صل الله علیه و آله و سلم نقل شده، آن حضرت بر مبعوث شدن حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از جانب خداوند تصریح کرده است. طبق این حدیث، اگر از عمر جهان جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را چنان طولانی خواهد کرد، تا فردی از فرزندان آن حضرت از جانب خداوند مبعوث شده و زمین را از عدل و داد پر نماید؛ چنان‌که از ظلم و جور پر شده است. این روایت، تأکید بر مأموریت الهی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از سوی خداوند را می‌رساند.
جهانی بودن حکومت مهدوی عجل الله تعالی فرجه الشریف
حکومت در طول تاریخ، به گونه‌های مختلفی تقسیم شده است. یکی از این تقسیمات، تقسیم‌بندی آن به لحاظ قلمرو و گستره آن می‌باشد. به لحاظ قلمرو، می‌توان حکومت‌ها را به سه گونه اصلی حکومت‌های شهر محور، حکومت‌های ملی و حکومت‌های جهانی تقسیم کرد. حکومت‌های شهر محور، بیشتر در عصر باستان ـ به‌ویژه در یونان باستان ـ تحقق داشته‌اند. نظام‌های قبیله‌ای نیز شکل بومی و دیگری از این حکومت‌های کوچک محسوب می‌شود. این‌ها همگی قلمرو محدودی داشته و در شهر یا قبیله محدود می‌شدند.
گونه دیگر حکومت، حکومت‌های ملی است. حکومت‌های ملی، غالباً محصول دوران مدرن هستند. این حکومت‌ها قلمرو خویش را براساس مفهوم جدیدی از ملیت بنا گذاشتند که از مفاهیم عمده در انقلاب فرانسه بوده است. پس از پیروزی انقلاب فرانسه، به تدریج دولت‌های ملی با شعار ملی‌گرایی شکل گرفته و ساکنان یک سرزمین با قلمرو معین با زندگی تحت یک حکومت مشترک، نمونه حکومت‌های ملی را ارائه کردند. در این حکومت‌ها، مبنای وفاداری در جامعه، به جای سنت‌های گذشته و نسبت‌های قبیلگی و خونی، بر پذیرش زندگی در یک قلمرو جغرافیایی مشترک استوار بوده است.
حکومت‌های جهانی، داعیه حکومت و زندگی در قلمرو فراگیر جهانی را دارند. در گذشته برخی حکومت‌ها چنین شعاری را مطرح می‌کردند؛ مانند قلمرو امپراتوری اسکندر مقدونی که سعی داشت آن را تا اقصا نقاط جهان گسترش دهد. امپراتوری‌های دیگری نیز در طول تاریخ بوده‌اند که داعیه حکومت بر سراسر جهان را داشته‌اند؛ اما آن‌ها غالبا نتوانستند چنین آرزویی را محقق سازند.
البته در طول تاریخ، اندیشه‌ها و مکاتبی نیز بوده است که در عمل، فرصت تحقق ایده‌های خویش را نداشتند؛ اما در مقام اندیشه و نظر، خواهان تشکیل حکومت جهانی بودند. قدیمی‌ترین اندیشه‌های حکومت جهانی را می‌توان در اندیشه جهان وطنی[3] رواقیون در یونان قبل از مسیحیت دانست. ادیان نیز در صدد تشکیل حکومت جهانی بودند. از ادیانی که فرصت تشکیل حکومت را به دست آوردند، اسلام چنین داعیه‌ای را به صورت علنی و آشکار مطرح کرده است. تعالیم اسلامی مخاطب خود را جهانیان قرار داده است:
(وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمینَ (107))[4]
سیره عملی پیامبر اسلام صل الله علیه و آله و سلم نیز دعوت جهانیان بوده است. ارسال سفیران مخصوص به سوی حاکمان زمان خویش، خود نشانة بارز این امر بوده است. خداوند نیز امت اسلامی را امت واحد یاد کرده و تنها دین حق را دین اسلام خوانده است.
هرچند حکومت فراگیر جهانی اسلام در گذشته تحقق نیافت، در تعالیم اسلامی مطرح شده است که در آینده حتماً چنین حکومتی محقق خواهد شد. تعابیر مختلفی در متون اسلامی وجود دارد که بر این امر تصریح کرده است. نمونه‌ای از این تعابیر را بررسی می‌کنیم:
1. تعبیر «ارض»: یکی از این تعابیر، استفاده از کلمه «ارض» در قرآن و حدیث می‌باشد. در قرآن کریم، بیش از 400 بار از تعبیر ارض استفاده شده است که همگی آن‌ها بیانگر کلیت کره خاکی است. در آیاتی که بر ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و حکومت وی دلالت دارند، نیز از تعبیر ارض استفاده شده است. نمونه بارز آن عبارت است از:
(وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ (105)). [5] طبق این آیه، صالحان، وارثان کل زمین خواهند بود.
2. پیروزی اسلام بر تمام ادیان: یکی از ادله جهانی بودن حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف غلبه اسلام بر تمامی ادیان باطل خواهد بود. طبق آیه شریف 33 سوره توبه، خداوند در صدد غلبه بخشیدن دین اسلام بر تمام ادیان دیگر بوده است:
(هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (33)). [6]
این آیه، عیناً در سوره صف تکرار شده است و با تفاوت جزیی در پایان آیه، در سوره فتح آمده است. براساس این آیه، خداوند، پیامبر خویش را با هدایت و دین حق ارسال کرده است تا آن را بر تمام ادیان غالب کند. بدون تردید، چنین امری تاکنون محقق نشده است و طبق روایات اسلامی، در دولت مهدوی عجل الله تعالی فرجه الشریف محقق خواهد شد.
3. خلافت صالحان بر زمین: در سوره نور، خداوند چنین وعده‌ای را مطرح کرده است:
(وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْض)[7] طبق این آیه، خداوند وعده داده است مؤمنان دارای عمل صالح را حاکم بر زمین قرار دهد.
4. پر شدن زمین از عدل و داد: از ادله دینی برای جهانی بودن حکومت مهدوی، تعبیر به «یملأ» در روایات اسلامی است. طبق این روایات، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف زمین را ـ پس از آن‌که از ظلم و جور پر شده است ـ از عدل و داد پر خواهد کرد.
این‌ها نمونه‌ای از ادله دینی برای جهانی بودن حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌باشد. البته باید توجه داشت در این زمینه، ادله عقلی و کلامی گسترده‌ای وجود دارد که به تناسب فرصت، صرفاً به نمونه‌هایی از آن‌ها اشاره شد. در شماره بعد، تلاش خواهیم کرد ویژگی‌های دیگر حکومت جهانی مهدوی را بررسی نماییم.
پی نوشتها:
[1]. مائده: 67.
[2]. قصص: 5.
[2]. Cosmopolitanism.
[4]. انبیاء: 107.
[5]. انبیاء: 105.
[6]. توبه، 33.
[7]. نور: 5.
منبع : سایت باشگاه
